Customization.pl
Customization.pl
Tradycyjne Piece Chlebowe Opalane Drewnem: Historia, Budowa i Porównanie Regionalne (Włochy, Polska, Niemcy, Francja)
Wprowadzenie
Cel
i zakres raportu
Niniejszy
raport stanowi dogłębną analizę historyczną, konstrukcyjną i
kulturową tradycyjnych pieców chlebowych opalanych drewnem. Celem
jest przedstawienie ewolucji tych urządzeń od najdawniejszych form
po współczesność, omówienie fundamentalnych zasad ich budowy
oraz materiałów, a także szczegółowe zbadanie i porównanie
tradycji regionalnych z Włoch, Polski, Niemiec i Francji. Raport
zgłębia specyfikę konstrukcyjną pieców w każdym z tych krajów,
ich historyczne zastosowania, używane materiały oraz głęboko
zakorzenione znaczenie kulturowe. W dobie rosnącego zainteresowania
rzemiosłem, tradycyjnymi metodami produkcji żywności i
autentycznym smakiem, piece chlebowe opalane drewnem przeżywają
swoisty renesans, stając się popularnym elementem zarówno w
prywatnych ogrodach, jak i w gastronomii.1
Znaczenie
pieca opalanego drewnem
Piec
opalany drewnem od zarania dziejów zajmował centralne miejsce w
ludzkich społecznościach. Był nie tylko narzędziem niezbędnym do
wypieku chleba – podstawowego składnika pożywienia przez wieki 3
– ale również ogniskiem domowym w szerszym znaczeniu, wokół
którego koncentrowało się życie rodzinne i społeczne. Ciepło
pieca i sam proces wypieku stanowiły ważny element codzienności i
rytuałów. Współcześnie piece te cenione są nie tylko za walory
historyczne i estetyczne, ale przede wszystkim za unikalny smak i
aromat, jaki nadają wypiekom, niemożliwy do osiągnięcia w
nowoczesnych piekarnikach elektrycznych czy gazowych.1
Ogień drewna w bezpośredni sposób wpływa na teksturę skórki i
miąższu, tworząc produkt o niepowtarzalnym charakterze.
I.
Wspólne Palenisko: Uniwersalna Historia i Ewolucja Pieców
Chlebowych Opalanych Drewnem
Starożytne
Początki
Historia
pieca chlebowego sięga najdawniejszych cywilizacji. Pierwsze próby
konstruowania urządzeń do pieczenia podejmował już Homo
sapiens
około 30 000 lat temu, wykorzystując proste doły w ziemi przykryte
liśćmi.6
Wraz z rozwojem rolnictwa i osiadłego trybu życia, potrzeba
efektywnego przetwarzania zbóż doprowadziła do ewolucji tych
prymitywnych form. W starożytnych cywilizacjach Mezopotamii i Egiptu
pojawiły się piece budowane jako proste konstrukcje ziemne lub
gliniane, w których ogień rozpalany wewnątrz bezpośrednio
nagrzewał ściany komory.5
Starożytny
Egipt odegrał kluczową rolę w rozwoju technologii pieców. To tam,
około 5000 lat temu, powstały pierwsze piece o charakterystycznym,
stożkowatym kształcie, często obudowane cegłami.4
Znaczenie Egiptu jako kolebki pieca chlebowego może tłumaczyć
późniejsze, wysoko rozwinięte umiejętności piekarskie w tym
regionie.6
Podobne rozwiązania konstrukcyjne znane są również ze starożytnej
Grecji.4
Grecy wnieśli istotny wkład, implementując konstrukcję pieca z
kopułą, a później także z oddzielną komorą pieczenia.6
Rozwój
technologii pieców nie był prostym, liniowym postępem, lecz raczej
procesem adaptacji i ulepszania istniejących koncepcji przez kolejne
kultury. Egipcjanie stworzyli fundamentalną formę stożkową, Grecy
udoskonalili ją wprowadzając sklepienie kopułowe, co z kolei
Rzymianie zaadaptowali i rozwinęli na większą skalę. Ten przepływ
wiedzy i technologii w świecie starożytnym świadczy o ciągłości
i ewolucyjnym charakterze rozwoju tego kluczowego urządzenia.
Rzymskie
Innowacje
Prawdziwy
przełom w konstrukcji pieców nastąpił w starożytnym Rzymie.
Rzymianie, bazując na wcześniejszych wzorcach greckich, jako
pierwsi wprowadzili piece zamknięte, wyposażone w charakterystyczne
łukowe stropy (sklepienia).4
Ta innowacja miała fundamentalne znaczenie – zamknięta komora z
łukowym sklepieniem pozwalała na znacznie efektywniejsze
gromadzenie i utrzymywanie wysokiej temperatury oraz jej równomierne
rozprowadzanie, co rewolucjonizowało proces pieczenia. Rzymianie
zaczęli również stosować nowy materiał – cegłę wypalaną,
która dodatkowo poprawiała trwałość i właściwości termiczne
konstrukcji.8
Piece
chlebowe stały się w Rzymie niezwykle popularne. Za czasów
panowania Oktawiana Augusta w samym Rzymie doliczono się ich około
300.3
Ta liczba świadczy nie tylko o zaawansowaniu technologicznym, ale
również o rozwoju bardziej zorganizowanego, niemal przemysłowego
podejścia do produkcji chleba. Popularyzacja pieców w Cesarstwie
Rzymskim sugeruje standaryzację modelu pieca i wdrożenie go na dużą
skalę, co było możliwe dzięki stabilności i efektywności
konstrukcji z łukowym sklepieniem. Rzymianie odegrali kluczową rolę
w rozpowszechnieniu tej technologii w całej Europie.7
Rozwój
i Rozpowszechnienie w Średniowieczu
Model
pieca rzymskiego, z zamkniętą komorą i łukowym sklepieniem, był
dalej rozwijany w Europie przez kolejne wieki.7
W średniowieczu produkcją chleba na większą skalę zajmowały się
głównie klasztory oraz miejskie cechy piekarskie.3
Pojawienie się młynów w XII wieku dodatkowo usprawniło proces
produkcji mąki, co sprzyjało rozwojowi piekarnictwa.3
W
niektórych regionach, szczególnie we Francji, wykształcił się
system tzw. pieców banalnych (four
banal).
Były to piece należące do pana feudalnego, z których poddani
mieli obowiązek korzystać za uiszczeniem opłaty (tzw. banalité).8
System ten, choć opresyjny, świadczy o centralnej roli pieca w
organizacji życia społecznego i gospodarczego.
Jednocześnie,
zwłaszcza na wsiach, stopniowo upowszechniały się piece budowane w
obrębie gospodarstw domowych. Często były to konstrukcje proste,
wznoszone samodzielnie przez mieszkańców z lokalnie dostępnych
materiałów, głównie gliny.14
Brak piekarni na wielu obszarach wiejskich wymuszał taką
samowystarczalność.14
Ewolucja
ku Współczesności
Kolejne
wieki przyniosły dalsze zmiany w technologii pieców, choć ewolucja
nie zawsze była szybka. W XVIII wieku pojawiły się piece typu
kanałowego (np. tzw. piece moskiewskie), które różniły się
konstrukcją i zasadą działania od tradycyjnych pieców
akumulacyjnych. Jednak ich upowszechnienie, na przykład w Polsce,
było procesem długotrwałym, trwającym lokalnie nawet ponad 200
lat, a nowe technologie często zastępowały bardzo archaiczne
formy, jak piece ruskie.16
Na
początku XX wieku, w odpowiedzi na malejącą liczbę rzemieślników
(zdunów) potrafiących budować tradycyjne piece, na rynku pojawiły
się pierwsze piece prefabrykowane z cegły.17
Trend ten kontynuowany jest współcześnie w postaci gotowych pieców
ogrodowych oraz zestawów do samodzielnego montażu (tzw. Bausätze w
Niemczech).18
Obecnie
obserwujemy wyraźny renesans zainteresowania tradycyjnymi piecami
opalanymi drewnem.1
Są one budowane w domach, ogrodach przydomowych, restauracjach i
agroturystykach, pełniąc funkcje nie tylko piekarnicze, ale często
także wędzarnicze czy grillowe.5
Współczesne podejście często łączy dawne, sprawdzone techniki
konstrukcyjne z nowoczesnymi materiałami i wiedzą na temat
termodynamiki, dążąc do optymalizacji procesu pieczenia.2
Pojawiły się również nowe formy, takie jak piece mobilne,
montowane na metalowych stelażach.20
Historia
pieców chlebowych ukazuje pewną cykliczność. Od prostych,
pierwotnych form, przez standaryzację i centralizację (Rzym, piece
banalne, cechy piekarskie), następnie decentralizację (piece
wiejskie), ponowną centralizację i industrializację (piece
kanałowe, duże piekarnie), aż po współczesny powrót do
tradycyjnych, zdecentralizowanych form (piece domowe, ogrodowe). Ten
powrót napędzany jest nostalgią, poszukiwaniem autentycznego
smaku, jakości rzemieślniczej oraz wartości związanych ze
zrównoważonym stylem życia. Pokazuje to, że postęp
technologiczny nie zawsze eliminuje starsze rozwiązania; tradycyjne
technologie mogą przeżywać odrodzenie, gdy zmieniają się
priorytety i wartości społeczne.
II.
Anatomia Pieca Opalanego Drewnem: Zasady Konstrukcji i Materiały
Fundamenty
Ognia: Podstawa i Palenisko
Budowa
pieca chlebowego opalanego drewnem, niezależnie od jego wielkości
czy stylu, rozpoczyna się od solidnych fundamentów. Jest to
kluczowy element, biorąc pod uwagę znaczną wagę konstrukcji,
która może wynosić od kilkuset kilogramów w przypadku lekkich
pieców prefabrykowanych do nawet kilku ton dla pieców murowanych na
stałe.20
Fundament musi zapewnić stabilność całej budowli i zapobiegać
jej osiadaniu czy pękaniu.21
Typowo wykonuje się go poprzez wykop (np. 30-40 cm głębokości),
którego boki są szalowane, a dno wypełniane warstwą żwiru lub
gruzu dla drenażu. Następnie wylewa się płytę betonową, często
zbrojoną prętami stalowymi dla zwiększenia wytrzymałości.2
Równie ważna jest izolacja fundamentu od wilgoci z gruntu, np. za
pomocą folii budowlanej.22
Na
fundamencie wznosi się cokół (podstawę), który podnosi komorę
pieca na wygodną dla użytkownika wysokość roboczą (zazwyczaj
60-100 cm).22
Cokół buduje się najczęściej z materiałów odpornych na warunki
atmosferyczne, takich jak bloczki betonowe, cegła klinkierowa lub
kamień naturalny.22
Przestrzeń wewnątrz cokołu można wykorzystać jako praktyczne
miejsce do przechowywania drewna opałowego.24
Zwieńczeniem
cokołu jest płyta stanowiąca podstawę dla paleniska (dna pieca).
Palenisko, będące sercem pieca, znajduje się bezpośrednio pod
kopułą.2
Jego podłoga musi być wykonana z materiałów ogniotrwałych,
zdolnych wytrzymać bardzo wysokie temperatury i bezpośredni kontakt
z ogniem oraz akumulować ciepło. Najczęściej stosuje się cegły
lub płyty szamotowe.2
W tradycyjnych konstrukcjach wykorzystywano również płaskie
kamienie polne lub grubą warstwę ubitej gliny ze słomą.32
Cegły szamotowe na podłodze układa się bardzo ciasno, na
specjalnej zaprawie szamotowej, lub luźno na warstwie piasku bądź
materiału izolacyjnego, co pozwala na ich „pracę” pod
wpływem temperatury i ewentualną wymianę.2
Kluczowe
znaczenie dla efektywności pieca ma izolacja termiczna umieszczona
pod podłogą paleniska.20
Zapobiega ona ucieczce cennego ciepła w dół, do masywnej podstawy
i fundamentu.26
Jako izolację stosuje się materiały o niskiej przewodności
cieplnej i odporne na temperaturę, takie jak specjalny beton z
dodatkiem perlitu lub wermikulitu, płyty z włókna ceramicznego,
warstwa piasku, glina ekspandowana (keramzyt) lub nawet puste szklane
butelki tworzące warstwę powietrza.20
Dobrze wykonany i zaizolowany fundament wraz z podłogą paleniska
jest zatem nie tylko gwarancją stabilności konstrukcji, ale przede
wszystkim warunkiem koniecznym do osiągnięcia wysokiej efektywności
termicznej pieca, co przekłada się na krótszy czas nagrzewania,
mniejsze zużycie drewna i lepszą jakość wypieków.
Serce
Pieca: Kopuła
Komora
pieczenia, najczęściej w formie kopuły lub tunelu ze sklepieniem
łukowym, stanowi centralny element pieca, w którym zachodzi proces
spalania drewna i pieczenia potraw.2
Kształt tej przestrzeni ma fundamentalne znaczenie dla działania
pieca. Najczęściej spotykany kształt kopułowy (na planie koła)
jest uważany za formę najdoskonalszą z punktu widzenia
termodynamiki.20
Zaokrąglone ściany i sklepienie sprzyjają naturalnej cyrkulacji
gorącego powietrza i równomiernemu odbijaniu promieniowania
cieplnego na całą powierzchnię podłogi, co jest szczególnie
istotne przy wypieku pizzy.20
Kształt tunelowy (na planie prostokąta ze sklepieniem łukowym)
jest historycznie również bardzo popularny, zwłaszcza w
tradycyjnych piecach wiejskich, i bywa uważany za łatwiejszy do
samodzielnego zbudowania.14
Budowa
samej kopuły wymaga precyzji. Wykonuje się ją z materiałów
ogniotrwałych, takich jak cegła szamotowa (często specjalnie
formowana w kształcie klinów do budowy łuków), kamień naturalny,
lub tradycyjnie – z gliny zmieszanej ze słomą lub sieczką.2
Coraz częściej stosuje się również specjalne betony ogniotrwałe
20
lub gotowe, prefabrykowane elementy kopuły.47
Murowanie kopuły z cegieł odbywa się zazwyczaj na specjalnie
przygotowanym szablonie (formie) wykonanym np. z wilgotnego piasku
usypanego w odpowiedni kształt, styropianu lub konstrukcji
drewnianej.2
Formę usuwa się po związaniu zaprawy lub wyschnięciu gliny.27
Piece gliniane można również lepić na szkielecie uplecionym z
giętkich gałęzi (np. wierzby, leszczyny).40
Grubość ścian kopuły jest istotnym parametrem wpływającym na
zdolność akumulacji ciepła; waha się zazwyczaj od 5-10 cm w
lekkich piecach do pizzy do 15 cm lub nawet więcej w masywnych
piecach chlebowych.20
Wymiary
wewnętrzne kopuły są dostosowane do przeznaczenia pieca.
Przykładowo, średnica wewnętrzna może wynosić od 60 cm w małych
piecach ogrodowych do ponad 120 cm w dużych piecach profesjonalnych,
a wysokość sklepienia w najwyższym punkcie to zazwyczaj 30-45
cm.18
Wybór między kopułą okrągłą a tunelową często wiąże się z
preferowanym zastosowaniem i lokalną tradycją. Wydaje się, że
okrągła kopuła, dzięki lepszemu rozkładowi ciepła 20,
jest szczególnie predestynowana do szybkiego i równomiernego
wypieku pizzy w bardzo wysokiej temperaturze 27,
podczas gdy piece tunelowe mogły być historycznie bardziej
praktyczne do wypieku większej liczby bochenków chleba w formach
lub wynikać z prostszych technik budowlanych dostępnych na wsi.14
Niezbędne
Elementy: Izolacja, Komin i Drzwiczki
Oprócz
fundamentu, paleniska i kopuły, kluczowymi elementami funkcjonalnymi
pieca opalanego drewnem są izolacja termiczna, komin oraz drzwiczki.
Izolacja
termiczna, otulająca całą kopułę od zewnątrz, odgrywa
fundamentalną rolę w działaniu pieca akumulacyjnego.2
Jej zadaniem jest zminimalizowanie strat ciepła do otoczenia, co
pozwala na zgromadzenie dużej ilości energii w masie pieca podczas
palenia i jej powolne oddawanie podczas pieczenia.2
Dobra izolacja skraca czas potrzebny do nagrzania pieca i pozwala
dłużej utrzymać wysoką temperaturę po wygaszeniu ognia.22
Jako materiały izolacyjne stosuje się szeroką gamę produktów,
zarówno tradycyjnych, jak i nowoczesnych: wełnę mineralną
wysokotemperaturową lub maty z włókna ceramicznego, perlit
ekspandowany, wermikulit (często mieszane z cementem lub gliną),
tradycyjną mieszankę gliny ze słomą, sieczką lub trocinami, a
także piasek, szkło (np. puste butelki tworzące warstwę
izolacyjną powietrza).2
Grubość warstwy izolacyjnej wynosi zazwyczaj od 10 do 20 cm, a
nawet więcej.21
W przypadku pieców stojących na zewnątrz ważne jest, aby izolacja
była paroprzepuszczalna, pozwalając konstrukcji „oddychać”
i odprowadzać wilgoć.20
Grubość i rodzaj zastosowanej izolacji bezpośrednio wpływają na
charakterystykę cieplną pieca. Masywniejsza konstrukcja z grubą
izolacją będzie dłużej akumulować ciepło, co jest idealne do
wypieku chleba, ale będzie się też wolniej nagrzewać. Lżejsze
piece z cieńszą izolacją nagrzeją się szybciej, co jest
korzystne przy pieczeniu pizzy, ale będą też szybciej tracić
temperaturę.20
Wybór izolacji jest więc świadomą decyzją projektową,
determinującą sposób działania i optymalne zastosowanie pieca.
Komin
służy do odprowadzania dymu i spalin powstających podczas
rozpalania i nagrzewania pieca.2
Jego lokalizacja może być różna. W piecach przeznaczonych głównie
do pizzy komin umieszcza się zazwyczaj z przodu, tuż nad otworem
wsadowym.27
W tradycyjnych piecach chlebowych komin często znajdował się z
tyłu kopuły lub był realizowany w formie wąskiej szczeliny w
tylnej części sklepienia.14
Niektóre najprostsze, historyczne konstrukcje mogły w ogóle nie
posiadać komina, a dym uchodził przez otwór wsadowy.20
Kominy buduje się z cegły (np. klinkierowej), stali nierdzewnej lub
wykorzystuje gotowe systemy kominowe.22
Istotne jest zapewnienie odpowiedniego ciągu kominowego, aby
efektywnie usuwać dym z komory pieczenia.22
Drzwiczki
zamykają otwór wsadowy pieca, przez który wkłada się opał i
potrawy.2
Wykonuje się je najczęściej z materiałów odpornych na wysoką
temperaturę, takich jak żeliwo lub stal.2
W prostszych, tradycyjnych piecach mogły być to również grube
deski lub dopasowany plaster drewna.40
Kluczowe jest, aby drzwiczki były możliwie szczelne, co zapobiega
utracie ciepła podczas pieczenia po wygarnięciu żaru.21
Wymiary otworu wsadowego są istotne dla funkcjonalności pieca;
przykładowo mogą wynosić 35-50 cm szerokości i 20-30 cm
wysokości.21
W przypadku pieców do pizzy często stosuje się zasadę, że
wysokość otworu powinna stanowić około 63% wysokości wewnętrznej
kopuły, co ma zapewniać optymalną cyrkulację powietrza i
utrzymanie temperatury.27
Budulec
Tradycji: Powszechne Materiały (Glina, Cegła Szamotowa, Kamień
itp.) i ich Właściwości
Wybór
materiałów do budowy pieca chlebowego ma fundamentalne znaczenie
dla jego trwałości, właściwości termicznych i charakteru. Na
przestrzeni wieków stosowano różne surowce, w zależności od
dostępności, rozwoju technologii i przeznaczenia pieca.
Glina:
Jest to historycznie jeden z najstarszych i najbardziej podstawowych
materiałów używanych do budowy pieców, szczególnie na terenach
wiejskich, gdzie była łatwo dostępna.5
Glinę zazwyczaj mieszano z materiałami wzmacniającymi i
zapobiegającymi pękaniu podczas wysychania, takimi jak słoma,
sieczka, igliwie czy piasek.7
Głównymi zaletami gliny są jej plastyczność, która ułatwia
formowanie kopuły, oraz zdolność do akumulacji ciepła. Wadą jest
natomiast wrażliwość na wilgoć – piece gliniane wymagają
ochrony przed deszczem (np. zadaszenia) i są mniej trwałe niż
piece murowane.32
Konstrukcje z gliny wymagają również długiego okresu suszenia
oraz procesu wypalania, aby uzyskać odpowiednią twardość i
odporność.14
Cegła
Szamotowa:
Obecnie jest to standardowy materiał do budowy komory spalania
(paleniska i kopuły) zarówno w piecach tradycyjnych, jak i
nowoczesnych.2
Cegły szamotowe produkowane są z wypalanej gliny ogniotrwałej
(szamotu) i charakteryzują się wysoką odpornością na ekstremalne
temperatury panujące w piecu, doskonałą zdolnością do akumulacji
ciepła oraz dużą trwałością.2
Dostępne są w różnych kształtach (standardowe, kliny do budowy
łuków, cienkie płytki) i klasach jakości (np. pod względem
zawartości tlenku glinu Al2O3).22
Do ich łączenia niezbędne jest stosowanie specjalnych zapraw
szamotowych lub zduńskich, również odpornych na wysokie
temperatury.2
Kamień:
Był używany do budowy pieców od najdawniejszych czasów, często
jako materiał na fundamenty, cokoły lub całe konstrukcje.1
Kamień naturalny cechuje się dużą trwałością, odpornością na
warunki atmosferyczne i dobrą akumulacją ciepła.31
Współcześnie często wykorzystuje się go do budowy solidnych
podstaw pieca lub jako estetyczny materiał wykończeniowy na
zewnętrzną obudowę, nadając piecowi rustykalny wygląd.22
Inne
materiały:
W budowie pieców wykorzystuje się również beton,
głównie do wykonywania fundamentów i płyt nośnych, a czasami
także, w formie betonu ogniotrwałego, do konstrukcji samej kopuły.2
Niezbędne są różnego rodzaju zaprawy:
szamotowe/zduńskie do łączenia elementów ogniotrwałych,
cementowe do fundamentów i konstrukcji nośnych, wapienne lub
gliniane w tradycyjnych technikach.2
Stal
(zwykła lub nierdzewna) i żeliwo
znajdują zastosowanie w produkcji drzwiczek, elementów kominowych,
rusztów czy stelaży dla pieców mobilnych.20
Nie można zapomnieć o szerokiej gamie materiałów
izolacyjnych,
omówionych wcześniej (perlit, wermikulit, włókna ceramiczne,
etc.).
Ewolucja
materiałowa w budowie pieców odzwierciedla zmianę priorytetów.
Historycznie, wybór gliny czy kamienia był podyktowany przede
wszystkim lokalną dostępnością i niskim kosztem.14
Współczesne konstrukcje, nawet te nawiązujące formą do tradycji,
znacznie częściej wykorzystują materiały specjalnie
zaprojektowane i wyprodukowane pod kątem optymalnej wydajności
termicznej, odporności na wysokie temperatury i długowieczności,
takie jak cegły szamotowe wysokiej jakości czy nowoczesne materiały
izolacyjne.2
Świadczy to o przejściu od budownictwa podyktowanego koniecznością
i ograniczonymi zasobami do świadomego projektowania inżynierskiego,
mającego na celu uzyskanie jak najlepszych rezultatów pieczenia i
maksymalnej trwałości konstrukcji.
III.
Tradycje Regionalne: Porównawcza Eksploracja
A.
Włochy (Forno a Legna)
Włochy
posiadają niezwykle bogatą i długą tradycję budowy oraz
użytkowania pieców opalanych drewnem (forno
a legna),
nierozerwalnie związaną z kulturą kulinarną, a zwłaszcza z
wypiekiem pizzy i chleba.6
Korzenie tej tradycji sięgają czasów rzymskich, które odegrały
kluczową rolę w rozwoju i rozpowszechnieniu technologii pieca z
łukowym sklepieniem.6
Na początku XX wieku, wraz z zanikiem tradycyjnego rzemiosła,
pojawiły się we Włoszech piece prefabrykowane, ułatwiające
budowę.17
Konstrukcyjnie
włoskie piece charakteryzują się najczęściej kopułowym
kształtem komory pieczenia.23
W przypadku pieców przeznaczonych do wypieku pizzy neapolitańskiej,
kopuła jest często stosunkowo niska, co sprzyja szybkiemu osiąganiu
i utrzymywaniu bardzo wysokiej temperatury oraz intensywnemu
promieniowaniu cieplnemu od sklepienia.67
Do budowy używa się wysokiej jakości materiałów ogniotrwałych,
przede wszystkim cegieł lub płyt szamotowych (mattoni
refrattari)
oraz terakoty. Podstawa często wykonywana jest z betonu, a kluczową
rolę odgrywa staranna izolacja termiczna kopuły i podstawy,
wykorzystująca nowoczesne materiały, takie jak włókno ceramiczne,
wermikulit, piasek czy glina ekspandowana.23
Specyficzna dla tradycyjnych pieców neapolitańskich jest
konstrukcja dna paleniska, składająca się z warstwy piasku, gipsu
(lub materiału o wysokiej zawartości tlenku glinu – allumina)
oraz specjalnych, porowatych płyt z gliny („biscotto di
Sorrento”), które doskonale absorbują wilgoć z ciasta i
zapobiegają przypalaniu spodu pizzy.67
Istotną cechą włoskich pieców do pizzy jest również proporcja
otworu wsadowego – jego wysokość stanowi zazwyczaj około 63%
wysokości wewnętrznej kopuły, co ma zapewniać optymalny balans
między dostępem do komory a minimalizacją strat ciepła.27
Komin w piecach do pizzy umieszczany jest zazwyczaj z przodu, nad
otworem wsadowym.27
Współczesny rynek włoski oferuje szeroką gamę pieców: od
tradycyjnych, murowanych na miejscu, przez prefabrykowane zestawy do
samodzielnego montażu, po nowoczesne piece mobilne i designerskie
konstrukcje z obudowami ze stali nierdzewnej, kamienia czy malowanego
betonu.17
Innowacją są również profesjonalne piece z obrotowym dnem
(Rotoforno),
które zapewniają idealnie równomierny wypiek bez konieczności
obracania pizzy.68
Piece dostępne są w wersjach do użytku domowego oraz
profesjonalnego, dla pizzerii i restauracji.47
Głównym
zastosowaniem włoskich pieców opalanych drewnem jest oczywiście
wypiek pizzy, z ikoniczną pizzą neapolitańską na czele. Jednak
doskonale nadają się one również do pieczenia tradycyjnego
włoskiego chleba, focacci, calzone, a także do przygotowywania mięs
(pieczeni, drobiu), ryb, warzyw, zapiekanek (np. lasagne) czy nawet
ciast i deserów.6
Forno
a legna
jest nieodłącznym elementem włoskiej kultury kulinarnej i życia
społecznego. Stanowi symbol tradycji, rzemiosła i autentycznego
smaku.65
Wiele renomowanych firm specjalizuje się w produkcji pieców,
podkreślając jakość „Made in Italy”, wielopokoleniowe
doświadczenie i kunszt rzemieślniczy (np. Acunto, Marana Forni,
Forni Visciano, Alfa Forni, Valoriani, Fontana Forni).58
Włoska tradycja budowy pieców, zwłaszcza w kontekście
neapolitańskim, wykazuje wyraźną specjalizację konstrukcyjną.
Elementy takie jak niska kopuła, specyficzne proporcje otworu (63%),
komin umieszczony z przodu oraz unikalne materiały paleniska (np.
„biscotto”) są wynikiem wielowiekowej ewolucji i
optymalizacji pieca pod kątem uzyskania ekstremalnie wysokiej,
stabilnej temperatury (rzędu 400-480°C) oraz specyficznego profilu
cieplnego (intensywne promieniowanie od góry, szybkie przewodzenie
ciepła od dołu), niezbędnych do wypieku autentycznej pizzy
neapolitańskiej w bardzo krótkim czasie (60-90 sekund).19
B.
Polska (Piec Chlebowy)
W
Polsce tradycja wypieku chleba w piecach opalanych drewnem ma równie
długą i bogatą historię, szczególnie na terenach wiejskich.3
Przez wieki, z powodu braku powszechnie dostępnych piekarni,
mieszkańcy wsi byli zmuszeni do samodzielnego wypieku chleba na
własne potrzeby.14
Piece chlebowe stanowiły nieodzowny element wyposażenia
gospodarstwa. Często budowano je wewnątrz domu, w jednym kompleksie
z trzonem kuchennym służącym do gotowania 14,
lub jako osobne, wolnostojące konstrukcje na podwórzu.15
Przykłady regionalnych tradycji obejmują m.in. piece z Podola,
budowane z gliny w narożniku izby 14,
wolnostojące piece murowane z Wielkopolski (np. w Glinnie ok. 1940
r.) 15,
piece w województwie lubuskim, których tradycja została
przeniesiona przez przesiedleńców z Wołynia 76,
czy archaiczne piece typu ruskiego na Białostocczyźnie, budowane na
drewnianych platformach.16
Budową pieców zajmowali się często sami gospodarze lub
wyspecjalizowani rzemieślnicy – zduni.5
Świadectwem dawnych tradycji są piece zachowane w muzeach
etnograficznych i skansenach (np. w Swołowie 39,
Szreniawie 59,
Muzeum Wsi Radomskiej 77).
Tradycyjne
polskie piece chlebowe budowano przede wszystkim z materiałów
lokalnie dostępnych, głównie z gliny zmieszanej ze słomą lub
sieczką.7
Konstrukcje te wznoszono na prostym fundamencie kamiennym lub
bezpośrednio na ziemi, czasem na drewnianej platformie.53
Kształt komory pieczenia był często prostokątny w planie, ze
sklepieniem półkolistym (forma tunelowa) 14,
choć spotykano również piece kopułowe.39
Budowa pieca z gliny polegała na lepieniu masy na wewnętrznej
formie wykonanej z desek 14
lub usypanej z wilgotnego piasku.32
Inną techniką było tworzenie szkieletu z giętkich gałęzi, który
następnie oblepiano gliną.40
Po ulepieniu piec wymagał długiego suszenia i ostrożnego
wypalenia.14
W nowszych konstrukcjach, a także we współczesnych piecach
ogrodowych, coraz częściej wykorzystuje się cegłę, zarówno
zwykłą (na cokół i obudowę), jak i szamotową (na komorę
pieczenia).2
Istotną rolę odgrywa izolacja termiczna, wykonywana z perlitu,
wermikulitu lub tradycyjnie z gliny ze słomą.2
Komin w tradycyjnych piecach glinianych często znajdował się w
tylnej części lub miał formę szczeliny odprowadzającej dym.14
W nowszych piecach murowanych komin umieszcza się zazwyczaj z
przodu.2
Głównym
przeznaczeniem polskich pieców chlebowych był oczywiście wypiek
chleba, najczęściej żytniego, pszenno-żytniego lub razowego,
często na zakwasie.14
W piecach tych wypiekano zazwyczaj duże, kilkukilogramowe bochenki,
które musiały wystarczyć rodzinie na dłuższy czas (np. tydzień
lub dwa).14
Oprócz chleba, w piecach przygotowywano również inne potrawy:
placki (np. podpłomyki pieczone pod koniec nagrzewania pieca) 14,
ciasta drożdżowe i inne wypieki 15,
a także pieczono mięsa.39
Jeszcze ciepły po pieczeniu piec wykorzystywano do suszenia owoców,
grzybów czy ziół.15
Nierzadko piec chlebowy był połączony w jednej konstrukcji z
wędzarnią.5
Współczesne piece ogrodowe, choć nawiązują do tradycji, mają
często szersze zastosowanie, służąc również do wypieku pizzy,
zapiekanek, pieczenia ryb czy warzyw.1
Piec
chlebowy zajmował centralne miejsce w kulturze polskiej wsi. Był
symbolem samowystarczalności, bezpieczeństwa żywnościowego i
domowego ogniska.14
Sam proces wypieku chleba, od przygotowania rozczynu po wyjęcie
gorących bochenków, miał charakter niemal rytualny i wymagał
wiedzy oraz umiejętności przekazywanych z pokolenia na pokolenie.4
Polska może poszczycić się bogactwem regionalnych tradycji
piekarniczych i różnorodnością rodzajów chleba.76
Współczesny renesans zainteresowania piecami opalanymi drewnem,
zwłaszcza w formie pieców ogrodowych, świadczy o tęsknocie za
autentycznym smakiem i wartościami związanymi z tradycją.1
Tradycyjne polskie piece chlebowe, zwłaszcza te najstarsze,
gliniane, stanowią przykład adaptacji technologii do lokalnych
warunków. Ich konstrukcja, oparta na łatwo dostępnych, tanich
materiałach (glina, słoma, drewno) i stosunkowo prostych technikach
wykonania, odzwierciedla realia wiejskiej samowystarczalności, gdzie
koszt i możliwość samodzielnej budowy były kluczowymi
czynnikami.14
Prostota formy i materiałów kontrastuje z bardziej zaawansowanymi
technologicznie konstrukcjami murowanymi, pokazując, jak technologia
pieca była dostosowywana do warunków ekonomicznych i możliwości
technicznych polskiej wsi na przestrzeni wieków.
C.
Niemcy (Holzbackofen)
Niemcy
również posiadają długą i bogatą historię związaną z piecami
opalanymi drewnem (Holzbackofen).
Charakterystycznym elementem niemieckiej tradycji wiejskiej były
wspólnotowe domy chleba, tzw. Backhäuser.83
Były to często osobne, niewielkie budynki, w których znajdował
się piec służący mieszkańcom całej wsi lub jej części.
Tradycja wspólnego pieczenia była bardzo silna, a chleb wypiekany
przez zawodowych piekarzy (Bäckerbrot)
upowszechnił się na wsiach stosunkowo późno, dopiero w XIX i XX
wieku.83
Historia konkretnych piekarni, jak Gnaucks Backhaus działającej od
1920 roku, pokazuje ewolucję technologii, np. wymianę starego pieca
opalanego węglem na nowszy model w 1962 roku.84
Tradycyjne
Backhäuser
były solidnymi konstrukcjami, budowanymi jako osobne budynki.83
Wznoszono je z lokalnie dostępnych materiałów, takich jak kamień,
cegła, a także w technice szachulcowej (mur pruski) z wypełnieniem
pól gliną lub cegłą.83
Współczesne niemieckie piece chlebowe, zwłaszcza te przeznaczone
do użytku prywatnego w ogrodach, często budowane są z gotowych
zestawów (Bausätze).18
Zestawy te zawierają precyzyjnie wykonane elementy: ogniotrwałe
cegły szamotowe (często o zróżnicowanym składzie i kształcie,
optymalnym do budowy kopuły i paleniska), specjalną zaprawę
szamotową, wysokiej jakości materiały izolacyjne oraz elementy
żeliwne (drzwiczki, ramy, szyber dymowy).18
Budowa pieca, zarówno tradycyjnego, jak i z zestawu, wymaga
solidnego fundamentu.25
Oprócz cegły szamotowej, jako materiały konstrukcyjne i
wykończeniowe stosuje się również glinę, kamień, a do izolacji
włókno ceramiczne lub wermikulit.18
Kształt komory pieczenia może być zarówno kopułowy, jak i
tunelowy.18
Wyróżnia się piece ogrzewane bezpośrednio (ogień pali się w
komorze pieczenia) oraz pośrednio (osobna komora spalania).19
Przy budowie pieca w Niemczech należy uwzględnić lokalne przepisy
budowlane oraz normy dotyczące emisji spalin.19
Głównym
zastosowaniem niemieckich pieców opalanych drewnem był tradycyjnie
wypiek chleba. W Backhäuser
pieczono zazwyczaj duże ilości chleba jednorazowo, co kilka
tygodni, gdyż stanowił on podstawę wyżywienia.83
Niemcy słyną z ogromnej różnorodności pieczywa, w tym chlebów
żytnich (Roggenbrot),
pszenno-żytnich (Mischbrot),
pełnoziarnistych (Vollkornbrot),
chlebów wiejskich (Landbrot),
a także specjałów takich jak Pumpernikiel.86
Współczesne piece ogrodowe wykorzystywane są również do wypieku
pizzy, ciast (np. Blechkuchen),
zapiekanek i innych potraw.18
Historycznie Backhäuser
pełniły często dodatkowe funkcje, służąc jako pralnie,
suszarnie czy miejsca do przetwarzania produktów rolnych (np.
warzenia paszy dla zwierząt).83
Kulturowo
Backhaus
odgrywał niezwykle ważną rolę jako centrum życia społecznego
niemieckiej wsi. Było to miejsce nie tylko wspólnej pracy, ale
także spotkań, wymiany informacji i podtrzymywania więzi
sąsiedzkich.83
Wspólne pieczenie chleba było istotnym elementem lokalnej tradycji
i wymagało współpracy oraz organizacji.83
Chleb do dziś zajmuje centralne miejsce w niemieckiej kulturze, co
znajduje odzwierciedlenie w języku (np. Abendbrot
– kolacja, dosłownie „wieczorny chleb”; Brotdose
– pudełko na drugie śniadanie; Brotpause
– przerwa w pracy/szkole) oraz w ogromnej różnorodności
regionalnych gatunków chleba i pieczywa (np. Brötchen
w północnych Niemczech vs. Semmel
na południu; liczne rodzaje precli – Brezel).86
Niemiecka tradycja Backhaus
wyróżnia się silnym aspektem wspólnotowym. Fakt, że piec często
stanowił własność gminy lub społeczności lokalnej, wymuszał
stworzenie zasad jego użytkowania, kolejności pieczenia czy
podziału obowiązków (np. przygotowanie drewna).83
Ten model organizacji, gdzie wspólny zasób był zarządzany i
wykorzystywany przez grupę, pokazuje, jak technologia pieca mogła
kształtować i wzmacniać struktury społeczne oraz poczucie
lokalnej tożsamości.
D.
Francja (Four à Pain)
Francja,
podobnie jak Włochy, może poszczycić się bardzo długą historią
pieców opalanych drewnem (four
à pain),
sięgającą czasów rzymskich.9
Wyjątkowym elementem francuskiej tradycji jest historyczny system
pieców banalnych (four
banal),
który dominował w okresie feudalnym.8
Pan feudalny budował piec i narzucał swoim poddanym obowiązek
korzystania z niego za opłatą (banalité).
Monopol ten został zniesiony podczas Rewolucji Francuskiej, a piece
banalne często przekształcały się w piece gminne (four
communal),
nadal służąc lokalnej społeczności.8
W XIX wieku zaczęły pojawiać się piece indywidualne w
gospodarstwach, jednak ze względu na koszt budowy, zużycie drewna i
ryzyko pożaru (zwłaszcza w domach krytych strzechą), wielu
mieszkańców wsi nadal preferowało korzystanie z pieca piekarza
(fournier)
lub pieca gminnego.9
W XX wieku, wraz z rozwojem sieci piekarni i ułatwieniami w
transporcie, tradycyjne piece wiejskie zaczęły stopniowo zanikać.8
Pewien renesans ich użytkowania nastąpił podczas II wojny
światowej z powodu reglamentacji żywności.9
Współcześnie obserwuje się odrodzenie zainteresowania dawnymi
piecami – wiele z nich jest restaurowanych przez lokalne
społeczności, stowarzyszenia lub prywatnych właścicieli i
ponownie uruchamianych podczas festynów, dni chleba czy innych
uroczystości.8
Warto odnotować, że pierwszy znany, udokumentowany projekt pieca
murowanego z cegły i ceramiki szamotowej pochodzi z Alzacji z roku
1490.6
Tradycyjne
francuskie piece budowano z materiałów lokalnych: kamienia, cegły,
gliny (często w formie wypalanej terakoty – terre
cuite)
oraz zaprawy wapiennej (chaux).8
Niektórzy producenci, jak Le Panyol czy historycznie Terrassier,
specjalizowali się w wykorzystaniu specyficznej, wysokiej jakości
białej gliny szamotowej z Larnage (Terre
Blanche de Larnage).61
Konstrukcja opiera się na solidnym cokole (socle),
na którym spoczywa podłoga pieca (sole),
wykonana z materiałów szamotowych (cegły lub płyty carreaux).9
Komora pieczenia ma najczęściej formę kopuły (voûte
lub chapelle),
murowanej z cegły lub lepionej z gliny.9
Kluczowa jest izolacja termiczna kopuły, wykonywana np. za pomocą
grubej warstwy zaprawy wapiennej, piasku lub gliny.44
Otwór wsadowy (bouche)
stanowi wejście do komory.9
Co ciekawe, niektóre bardzo tradycyjne modele pieców francuskich
mogły nie posiadać komina, a dym uchodził przez otwór wsadowy.63
Współcześnie dostępne są również piece w formie zestawów do
samodzielnego montażu (kits).61
Piece
opalane drewnem we Francji służyły i służą do wypieku szerokiej
gamy produktów: tradycyjnego chleba (pain),
pizzy, tart (słodkich i słonych), zapiekanek (gratins),
pieczenia mięs i drobiu, a także suszenia owoców.8
Choć Francja słynie z bagietki, jej rozwój i masowa produkcja są
bardziej związane z wprowadzeniem pieców parowych w XIX wieku niż
z tradycyjnymi piecami opalanymi drewnem.97
Piec
chlebowy, zwłaszcza w formie four
banal
lub four
communal,
odgrywał we Francji niezwykle ważną rolę społeczną, będąc
miejscem spotkań, wymiany informacji i integracji mieszkańców
wsi.8
Chleb jest uważany za niemal „święty” element
francuskiej kultury i tożsamości.97
Ciekawym elementem tradycji, szczególnie w regionach alpejskich,
były marki do chleba (marques
à pain)
– specjalne, często zdobione pieczęcie, którymi rodziny
oznaczały swoje bochenki przed włożeniem ich do wspólnego pieca,
aby uniknąć pomyłki.13
Francja posiada silną i cenioną na świecie kulturę piekarniczą i
rzemiosło boulanger.97
Współczesne inicjatywy społeczne, takie jak festyny czy dni chleba
organizowane wokół odrestaurowanych pieców gminnych, świadczą o
trwałym znaczeniu tego elementu dziedzictwa lokalnego.12
Historia francuskiego pieca, naznaczona systemem four
banal,
ukształtowała specyficzne, społeczne postrzeganie tego urządzenia.
Mimo że system opierał się na przymusie, wykreował on piec jako
centralny, wspólny i regulowany element życia wsi. Tradycja pieców
gminnych, która przetrwała po zniesieniu banalności, oraz
współczesne renowacje pokazują, że piec jest nadal postrzegany
jako dobro wspólne i narzędzie budowania lokalnej społeczności.
IV.
Analiza Porównawcza: Podobieństwa i Różnice
Porównanie
tradycji budowy i użytkowania pieców chlebowych opalanych drewnem
we Włoszech, Polsce, Niemczech i Francji ujawnia zarówno wspólne
zasady konstrukcyjne, jak i fascynujące różnice wynikające z
odmiennych warunków historycznych, geograficznych, dostępności
materiałów i preferencji kulinarnych.
Kształt
i Funkcja: Porównanie Kształtów i Rozmiarów Kopuł
Kształt
kopuły (komory pieczenia) jest jednym z najbardziej
charakterystycznych elementów pieca. We Włoszech
dominuje forma kopułowa na planie koła, często z relatywnie niskim
sklepieniem, co jest optymalne dla szybkiego wypieku pizzy w bardzo
wysokiej temperaturze.23
Rozmiary pieców włoskich są bardzo zróżnicowane, od małych
modeli domowych po ogromne piece profesjonalne w pizzeriach.47
W Polsce
historycznie popularne były piece o podstawie prostokątnej ze
sklepieniem półkolistym (tunelowym), zwłaszcza te budowane z
gliny.14
Wynikało to prawdopodobnie z prostszych technik budowlanych i
przystosowania do wypieku chleba w formach. Spotykano jednak również
piece kopułowe.39
Rozmiary były zazwyczaj dostosowane do potrzeb danego gospodarstwa,
często umożliwiając wypiek dużych bochenków chleba.14
W Niemczech
występują oba kształty – kopułowy i tunelowy.18
Gotowe zestawy do budowy oferują różne rozmiary, a historyczne
piece w Backhäuser
mogły być bardzo duże, aby obsłużyć całą społeczność.18
We Francji
tradycyjnie preferowano kształt kopułowy.9
Rozmiary były zróżnicowane, od małych pieców rodzinnych po duże
piece banalne lub gminne.8
Ogólnie można stwierdzić, że kształt kopułowy jest uważany za
bardziej uniwersalny i efektywny termicznie 20,
dominując w tradycjach włoskiej i francuskiej. Formy tunelowe,
obecne historycznie w Polsce i Niemczech, mogły być łatwiejsze do
wykonania przy użyciu prostszych metod lub lepiej dostosowane do
specyfiki lokalnych wypieków.
Kwestia
Materiałów: Wybory Konstrukcyjne i Izolacyjne w Regionach
Wybór
materiałów budowlanych również wykazuje regionalne różnice,
choć obserwuje się ogólną tendencję ewolucji od surowców
lokalnych do materiałów specjalistycznych. We Włoszech
kładzie się duży nacisk na wysokiej jakości materiały szamotowe
(mattoni
refrattari,
terakota) oraz skuteczną izolację z nowoczesnych materiałów
(włókna ceramiczne, wermikulit), co jest kluczowe dla osiągania i
utrzymywania ekstremalnie wysokich temperatur potrzebnych do wypieku
pizzy.23
W Polsce
historycznie dominowała glina zmieszana ze słomą, jako materiał
tani i łatwo dostępny na wsi.7
Współczesne polskie piece coraz częściej buduje się jednak z
cegły szamotowej, stosując nowoczesne izolacje, takie jak perlit
czy wermikulit.2
W Niemczech
tradycyjne Backhäuser
budowano z kamienia, cegły i gliny (często w konstrukcji
szachulcowej).83
Obecnie standardem, zwłaszcza w popularnych zestawach do
samodzielnego montażu, jest cegła szamotowa, dobra izolacja i
solidne elementy żeliwne.18
We Francji
tradycyjnymi materiałami były kamień, cegła, glina (wypalana jako
terre
cuite)
oraz zaprawa wapienna (chaux).8
Niektórzy producenci wykorzystują specyficzną białą glinę
szamotową z Larnage.61
Stosuje się również cegłę szamotową (brique
réfractaire).44
Podsumowując, we wszystkich krajach widać przejście od materiałów
dyktowanych lokalną dostępnością do materiałów wybieranych ze
względu na ich właściwości termiczne i trwałość. Włochy i
Niemcy wydają się obecnie kłaść szczególny nacisk na jakość
materiałów szamotowych i izolacji, zwłaszcza w kontekście pieców
profesjonalnych i zestawów do samodzielnej budowy.
Ogrzewanie
Paleniska: Techniki Rozpalania i Zarządzania Temperaturą
Podstawowa
zasada działania pieca opalanego drewnem jest wspólna dla
wszystkich regionów: ogień rozpala się bezpośrednio w komorze
pieczenia, aby nagrzać jej masę (ściany i podłogę). Po
osiągnięciu odpowiedniej temperatury i nagromadzeniu ciepła, żar
i popiół są usuwane lub zgarniane na bok, a potrawy pieką się w
powoli stygnącym piecu, wykorzystując zakumulowaną energię
cieplną.8
Jako opał tradycyjnie stosuje się twarde drewno liściaste, dobrze
wysuszone (o wilgotności 15-20%), takie jak buk, dąb, grab, olcha
czy drewno drzew owocowych.1
Należy unikać drewna iglastego ze względu na dużą zawartość
żywic, które mogą zanieczyszczać piec i potrawy.19
Czasami używa się również węgla drzewnego.32
Proces nagrzewania pieca powinien być stopniowy, zwłaszcza przy
pierwszym uruchomieniu lub po dłuższej przerwie.14
Czas potrzebny do osiągnięcia temperatury roboczej zależy od
wielkości pieca, jego masy i jakości izolacji – może wynosić od
30 minut w małych, dobrze izolowanych piecach do pizzy, do kilku
godzin w dużych, masywnych piecach chlebowych.8
Kontrola temperatury odbywa się za pomocą wbudowanych termometrów
lub tradycyjnych metod (np. obserwacja koloru sklepienia, test mąki).
Utrzymanie stabilnej temperatury podczas pieczenia jest możliwe
dzięki dużej masie akumulacyjnej pieca i skutecznej izolacji.18
Włochy
wyróżniają się tym, że w piecach profesjonalnych (zwłaszcza w
pizzeriach) często stosuje się alternatywne źródła ciepła,
takie jak gaz ziemny lub pellet drzewny, co ułatwia kontrolę
temperatury i spełnia normy emisyjne, choć tradycjonaliści nadal
preferują drewno.62
Smak
Miejsca: Typowe Wypieki i Zastosowania Kulinarne
Chociaż
wszystkie omawiane piece mogą być wykorzystywane do pieczenia
różnorodnych potraw, istnieją wyraźne regionalne specjalizacje i
preferencje. We Włoszech
piec opalany drewnem jest nierozerwalnie związany z pizzą,
zwłaszcza jej neapolitańską odmianą, która wymaga specyficznych
warunków pieczenia.6
Oczywiście piecze się w nich również doskonały chleb, focaccię
i inne potrawy. W Polsce
i Niemczech
tradycyjnie głównym przeznaczeniem pieca był wypiek chleba, często
żytniego lub mieszanego, w dużych ilościach na zapas.14
Niemcy słyną z ogromnej różnorodności chlebów i bułek
(Brötchen/Semmel)
oraz precli (Brezel).
We Francji
również pieczono różnorodne rodzaje chleba, a także tarty,
zapiekanki i mięsa.8
Słynna francuska bagietka, choć jest symbolem kraju, historycznie
bardziej związana jest z piecami parowymi niż tradycyjnymi
opalanymi drewnem.97
Współcześnie we wszystkich krajach obserwuje się tendencję do
poszerzania zastosowań pieców opalanych drewnem – coraz częściej
piecze się w nich pizzę (nawet w Polsce czy Niemczech), a także
przygotowuje inne dania, wykorzystując unikalny smak i aromat
nadawany przez dym drzewny.1
Echa
Kulturowe: Piec jako Artefakt Społeczny i Historyczny
Piec
opalany drewnem jest w każdej z omawianych kultur czymś znacznie
więcej niż tylko narzędziem do przygotowywania jedzenia. Jest
głęboko zakorzenionym artefaktem kulturowym, nośnikiem historii,
tradycji i tożsamości. We Włoszech
jest symbolem narodowej kuchni, rzemiosła (słynne „Made in
Italy”), rodzinnego ciepła i towarzyskich spotkań przy
wspólnym stole.65
W Polsce
piec chlebowy symbolizuje wiejską samowystarczalność, ciężką
pracę pokoleń, bezpieczeństwo żywnościowe i centralny punkt
gospodarstwa domowego.4
W Niemczech
tradycja Backhaus
uosabia ideę wspólnoty, sąsiedzkiej współpracy i dobrze
zorganizowanego życia społecznego, a także ogromne bogactwo
kultury chleba.83
We Francji
piec (four
banal,
a później four
communal)
jest świadkiem długiej historii, symbolem lokalnego dziedzictwa,
miejscem integracji społecznej i ważnym elementem kultury
piekarniczej, w której chleb traktowany jest z niemal religijnym
szacunkiem.8
Różnice
w kulturowym znaczeniu pieca odzwierciedlają odmienne ścieżki
historyczne i struktury społeczne. Sposób organizacji budowy,
własności i użytkowania pieców – czy były to konstrukcje
indywidualne, wspólnotowe, narzucone przez pana feudalnego, czy
komercyjne – stanowi lustro, w którym odbijają się szersze
uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i prawne danej społeczności.
Polski model, z dominacją pieców indywidualnych w gospodarstwach,
podkreślał znaczenie samowystarczalności rodziny.14
Niemiecki Backhaus
83
i francuski four
banal/communal
8,
choć oparte na różnych zasadach (dobrowolna współpraca vs.
przymus feudalny/organizacja gminna), wskazują na silniejsze
mechanizmy wspólnotowe i regulacyjne związane z produkcją chleba.
Włoska tradycja z kolei pokazuje dynamiczny rozwój rzemiosła i
komercjalizacji związanej z piecem, zwłaszcza w kontekście
pizzerii i renomowanych producentów pieców.70
Te odmienne „kultury pieca” są zatem odbiciem szerszych
różnic historyczno-społecznych między omawianymi krajami.
Trwałe Dziedzictwo Pieca Opalanego Drewnem
Analiza
historii, konstrukcji i tradycji regionalnych pieców chlebowych
opalanych drewnem we Włoszech, Polsce, Niemczech i Francji ukazuje
fascynujący obraz ewolucji technologii i jej głębokiego
zakorzenienia w kulturze. Od prostych dołów w ziemi po zaawansowane
konstrukcje z materiałów szamotowych i nowoczesnych izolacji, piec
opalany drewnem przeszedł długą drogę, adaptując się do
zmieniających się potrzeb, dostępnych materiałów i warunków
społeczno-ekonomicznych. Mimo regionalnych różnic w kształtach
kopuł, preferowanych materiałach czy specyfice zastosowań
kulinarnych, fundamentalna zasada działania oparta na akumulacji
ciepła w masywnej konstrukcji pozostaje uniwersalna.
Piec
opalany drewnem jest czymś znacznie więcej niż tylko urządzeniem
do pieczenia. We wszystkich badanych kulturach stanowił on i nadal
stanowi ważny symbol. Jest nośnikiem historii – od rzymskich
innowacji, przez średniowieczne systemy banalne i wspólnotowe, po
wiejską samowystarczalność. Jest strażnikiem tradycji –
przekazywanej z pokolenia na pokolenie wiedzy o budowie, rozpalaniu i
pieczeniu. Jest wyznacznikiem tożsamości lokalnej –
manifestującej się w regionalnych specjałach chlebowych i
kulinarnych. Jest wreszcie narzędziem budowania więzi społecznych
– czy to w ramach rodziny gromadzącej się przy wspólnym posiłku,
czy społeczności lokalnej reaktywującej stary piec gminny.3
Współczesny
renesans zainteresowania piecami opalanymi drewnem świadczy o ich
trwałym dziedzictwie i niesłabnącej atrakcyjności.1
W dobie masowej produkcji żywności i pogoni za wygodą, piec
opalany drewnem oferuje powrót do autentyczności, rzemieślniczej
jakości i niepowtarzalnego smaku. Staje się elementem nowoczesnych
domów i ogrodów, symbolem świadomego stylu życia, a także
atrakcją w restauracjach i agroturystykach.1
Przyszłość pieców opalanych drewnem leży prawdopodobnie w
umiejętnym łączeniu tradycyjnych zasad konstrukcyjnych i wartości
z nowoczesnymi materiałami i technologiami, które pozwalają na
zwiększenie efektywności, trwałości i komfortu użytkowania, nie
tracąc przy tym nic z magii ognia i smaku prawdziwego, domowego
wypieku.2
Cytowane prace
-
-
-
Piece
chlebowe – Gołdap – Goldap.org.pl, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://goldap.org.pl/2023/03/piece-chlebowe/ -
Budowa
pieca chlebowego – jak zbudować ogrodowy piec chlebowy? – Akademia
Zduństwa, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://akademiazdunstwa.pl/blog/budowa-pieca-chlebowego-jak-zbudowac-ogrodowy-piec-chlebowy/ -
Historia
piecy chlebowych – PieceChlebowe.eu, otwierano: kwietnia 20, 2025,
http://www.piecechlebowe.eu/historia-piecy-chlebowych.html -
Ponadczasowa
kultura ognia – PieceChlebowe.eu, otwierano: kwietnia 20, 2025,
http://www.piecechlebowe.eu/ponadczasowa_kultura_ognia.html -
Ogrodowy
piec chlebowy od zduna czy gotowy piec do pizzy?, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://www.kominki.org/artykul/6475,piec-chlebowy-od-zduna-czy-gotowy -
Perché
il forno a legna segna la storia del genere umano? – Forni Pavesi
Rimini, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.fornipavesirimini.it/perche-il-forno-a-legna-segna-la-storia-del-genere-umano/ -
Piec
chlebowy – Wikipedia, wolna encyklopedia, otwierano: kwietnia 20,
2025, https://pl.wikipedia.org/wiki/Piec_chlebowy -
Four
a pizza, Four à Bois, à Pain : histoire, utilisation, cuisson… –
Le Panyol, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.lepanyol.com/fr/four-a-bois.html -
LES
FOURS A PAIN. – Mémoire d’Erquy, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://memoirederquy.com/2024/01/26/les-fours-a-pain/ -
Le
Four Banal – Mairie de Saint-Pierre-la-Noue, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://www.saintpierrelanoue.fr/tourisme-patrimoine/notre-patrimoine/35-four-banal -
Four
banal – Wikipédia, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://fr.wikipedia.org/wiki/Four_banal -
A
la découverte du Four Banal d’Urval | Pays de Bergerac Tourisme,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.pays-bergerac-tourisme.com/fr/blog/a-la-decouverte-du-four-banal-d-urval -
La
boulangerie domestique : les marques à pain – Google Arts &
Culture, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://artsandculture.google.com/story/xQXBEO_OupNVsQ?hl=fr -
Artykuł:
Piec chlebowy – Olejów na Podolu, otwierano: kwietnia 20, 2025,
http://www.olejow.pl/readarticle.php?article_id=137 -
Piece
chlebowe w Glinnie ok. 1940 – Olędry Nowotomyskie, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
http://oledry.pl/piece-chlebowe-w-glinnie-ok-1940/ -
PIECE
WSCHODNIEJ EUROPY – ResearchGate, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.researchgate.net/profile/Jaroslaw_Szewczyk2/publication/309492981_J_Szewczyk_Piece_wschodniej_Europy_jako_fenomen_architektoniczny_i_kulturowy_na_podstawie_dawnej_literatury_anglojezycznej_Oficyna_Wy-dawnicza_Politechniki_Bialostockiej_Rozprawy_Naukowe_No_221_Bi-bli/links/583d397708aeb3987e30e8aa/J-Szewczyk-Piece-wschodniej-Europy-jako-fenomen-architektoniczny-i-kulturowy-na-podstawie-dawnej-literatury-anglojezycznej-Oficyna-Wy-dawnicza-Politechniki-Bialostockiej-Rozprawy-Naukowe-No-221-Bi-bl.pdf -
Storia
del forno a legna – Fuoco e Legna, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.fuocoelegna.it/storiaforno.php -
Holzbackofen
Bausätze | backdorf.de / Häussler GmbH, otwierano: kwietnia 20,
2025, https://www.backdorf.de/Geraete/Holzbackofen-Bausaetze/ -
Holzbackofen
für den Garten – Traditioneller Genuss wie früher – kuppelofen.de,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.kuppelofen.de/holzbackofen/ -
Piec
chlebowy – kilka informacji – Blog Kominki Batura, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://blog.kominki-batura.pl/piec-chlebowy-kilka-informacji/ -
Budowa
Pieca Chlebowego – Krok po Kroku – Poradnik – Vitcas.pl, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://www.vitcas.pl/materialy-do-budowy-pieca-chlebowego -
Budowa
pieca chlebowego w ogrodzie – oBud.pl, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://obud.pl/artykul-22888/budowa-pieca-chlebowego-w-ogrodzie.html -
Come
costruire un forno a legna fai da te per il tuo giardino – AR Blue
Clean, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://arblueclean.it/costruire-forno-a-legna-fai-da-te/ -
Come
costruire un forno a legna? – Instapro, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://www.instapro.it/costruzione-ristrutturazione-casa/articoli/how-s139-come-costruire-forno-a-legna -
Holzbackofen
selber bauen – Kostenlose Bauanleitung – Talu.de, otwierano:
kwietnia 20, 2025, https://www.talu.de/holzbackofen-bauen/ -
Come
si costruisce un forno a legna, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.alfredoneri.com/Come%20si%20costruisce%20un%20forno%20a%20legna.htm -
Piec
do pizzy – o czym pamiętać podczas jego budowy? – Inspiracje
…, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.castorama.pl/piec-do-pizzy-o-czym-pamietac-podczas-jego-budowy-ins-103702.html -
Jak
Zbudować Piec Chlebowy Krok po Kroku: Od Projektu do Aromatycznego
Wypieku, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://nowekominki.pl/jak-zbudowac-piec-chlebowy-krok-po-kroku-od-projektu-do-aromatycznego-wypieku/ -
Materiały
do Budowy Pieca Chlebowego: Fundament Smaku i Tradycji –
NoweKominki.pl, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://nowekominki.pl/materialy-do-budowy-pieca-chlebowego-fundament-smaku-i-tradycji/ -
Jak
działa piec chlebowy? – Opis budowy i funkcjonowania – ZdunMar,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://zdunmar.pl/2023/09/18/jak-dziala-piec-chlebowy-opis-budowy-i-funkcjonowania/ -
Piece
chlebowe, wędzarnie i grille – KamienART.eu, otwierano: kwietnia
20, 2025,
https://kamienart.eu/component/spsimpleportfolio/item/15-piece-chlebowe-wedzarnie-i-grille?Itemid=0 -
Budujemy
piec chlebowy – oBud.pl, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://obud.pl/artykul-28840/budujemy-piec-chlebowy.html -
Tunelowy
piec do pizzy i chleba Jacek – Grupa owo.pl – kominki UNICO,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://kominki.owo.pl/piece-do-pizzy-i-chleba/285-tunelowy-piec-do-pizzy-i-chleba-jacek.html -
Vielseitiger
Holzbackofen: Planung & Bauanleitung – Pizza-Ofen.de, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://pizza-ofen.de/magazin/plan-fuer-den-bau-eines-vielseitigen-holzbackofens-fuer-pizza-und-brot -
Mały
piec chlebowy z wędzarnią – | Piecchlebowy.pl, otwierano: kwietnia
20, 2025, https://piecchlebowy.pl/node/353 -
Budujemy
Piec Chlebowy w Kalpapādzie! – Wix.com, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://kalpapada.wixsite.com/kalpapada/single-post/piec-chlebowy -
Izolacja
pieca chlebowego i do pizzy – Vitcas.pl, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://sklep.vitcas.pl/blog/izolacja-pieca-chlebowego-i-do-pizzy.html -
Forno
a Legna per Pizzeria: Guida definitiva all’acquisto e all’utilizzo,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://fornivisciano.it/guida-definitiva-acquisto-forno-da-pizzeria/ -
Swołowo
14 – Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie, otwierano: kwietnia
20, 2025,
https://muzeum.swolowo.pl/wystawy/http-muzeum-swolowo-pl-wystawy-swolowo-14/ -
Bushseria.
Piec chlebowy z gliny – W Miejskiej Kniei, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://www.wmiejskiejkniei.com/single-post/2019/04/12/bushseria-piec-chlebowy-z-gliny -
PIEC
CHLEBOWY FI 50 M5 | Kominki, wkłady, piece – Zdunmar Kielce,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://zdunmar.pl/produkt/piec-chlebowy-fi-50-m5/ -
So
bauen Sie einen mittelalterlichen Backofen – Museum Aargau,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.museumaargau.ch/blog/artikel/so-bauen-sie-einen-mittelalterlichen-backofen -
Bau
eines Lehmbackofens – Lehm-Discount, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.lehmdiscount.de/Inspiration/Blog/Bau-eines-Lehmbackofens/ -
Fabriquer
son four à pain/pizza – Terres Cuites de Raujolles, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://www.terres-cuites-raujolles.fr/fr/four-brique/construction-four-a-pain -
Brique
réfractaire pour Four alimentaire – 5 x 10,5 x 22 cm – Terres
Cuites de Raujolles, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.terres-cuites-raujolles.fr/fr/brique-de-four/101-brique-refractaire-rouge.html -
Four
à pain familial – Construire ou restaurer – Maisons Paysannes de
France, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://wiki.maisons-paysannes.org/wiki/Four_%C3%A0_pain_familial_-_Construire_ou_restaurer -
Forni
a legna prefabbricati per pizza e pane, forni professionali, forni
per la casa, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.fornialegna.com/ -
Material-Kosten
Pizzaofen – Lehmofenbau • Naturerlebnis – Moosgrüne Natur,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.moosgruene-natur.at/material-kosten-lehmofen/ -
Jak
zbudowac piec do pizzy opalany drewnem – Vitcas.pl, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://sklep.vitcas.pl/blog/jak-zbudowac-piec-do-pizzy-opalany-drewnem.html -
Materiały
na budowe Pieca chlebowego (wermikulit na piłce) – |
Piecchlebowy.pl, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://piecchlebowy.pl/node/234 -
Misure
forno a legna: dimensioni e tipologie – Iacoangeli, otwierano:
kwietnia 20, 2025, https://www.iacoangeli.com/misure-forno-a-legna/ -
Świat
Kominków – najnowszy, 41 numer naszego magazynu – Kominki.org,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.kominki.org/artykul/2682,swiat-kominkow-nr-41 -
pcr.uwb.edu.pl,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://pcr.uwb.edu.pl/BKWP/files/BKWP_2008_14_013.pdf -
Jak
zbudować gliniany piec? – Przekrój.org, otwierano: kwietnia 20,
2025, https://przekroj.org/swiat-ludzie/jak-zbudowac-gliniany-piec/ -
Budowa
pieca chlebowego (cz. 1) – NoweKominki.pl, otwierano: kwietnia 20,
2025, https://nowekominki.pl/budowa-pieca-chlebowego-cz-1/ -
Budowa
pieca kaflowego krok po kroku: schemat, koszt i porady zduna,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://akademiazdunstwa.pl/blog/budowa-pieca-kaflowego-krok-po-kroku/ -
Materiały
do Budowy Pieców Chlebowych i do Pizzy | Sklep Online Vitcas,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://sklep.vitcas.pl/zastosowania/materialy-do-budowy-piecow-wedzarni/materialy-do-budowy-piecy-chlebowych.html -
Tutti
i Forni Alfaforni: forni domestici a legna e gas, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://www.alfaforni.com/it/forni-per-pizza-legna-gas/ -
Przetwórstwo
i przemysł rolno-spożywczy/ Food processing and agri-food industry
(4/5) – Muzeum Szreniawa, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://muzeum-szreniawa.pl/przetworstwo_rolno_spozywcze/ -
Comment
construire votre propre four à pain : conseils et étapes à suivre
– Cœur de Foyer, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://coeurdefoyer.fr/blog/comment-construire-votre-propre-four-a-pain-conseils-pratiques-et-etapes-a-sui-n10 -
Four
a Pizza, Pain – Four à bois en Terre cuite fabriqué en France – Le
Panyol, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.lepanyol.com/fr/fours-a-bois-pain-pizza-particuliers.html -
Forno
a legna da esterno o incasso – Prezzi & Offerte AgriEuro,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.agrieuro.com/forni-da-esterno-interno-per-pizza-cucina/forni-legna-c-2221_29.html -
Fours
à pain, mode d’emploi – Inspirons le quartier, otwierano: kwietnia
20, 2025,
https://inspironslequartier.brussels/wp-content/uploads/2019/05/Four_pain-mode-demploi.pdf -
Four
à pain à isoler – COLLIC MATÉRIAUX, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.materiaux-collic.fr/four-a-pain/1221-four-pain-terrace.html -
Funzionamento
forno a legna nel Parco delle Foreste Casentinesi – Trappisa,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.trappisa.it/funzionamento-forno-a-legna/ -
Il
forno a legna: un po’ di storia! #pizza #fornoalegna #pane –
YouTube, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.youtube.com/watch?v=qjtqasRCPW0 -
Il
forno a legna per la pizza napoletana – PummaRe, otwierano: kwietnia
20, 2025, https://www.pummare.com/forno-legna-la-pizza-napoletana/ -
Migliori
forni professionali a legna per pizzeria, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://www.maranaforni.it/migliori-forni-professionali-a-legna-per-pizzeria -
Forni
a legna per pizzeria professionali – Marana Forni, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://www.maranaforni.it/forni-alimentati-a-legna -
Forni
per Pizza Professionali e Artigianali | Acunto, otwierano: kwietnia
20, 2025, https://www.acunto.it/ -
Forni
Visciano | Costruzione Forni Mobili Napoletani, otwierano: kwietnia
20, 2025, https://fornivisciano.it/ -
Napoletana
Forni – Forni per pizza Torino, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.napoletanaforni.com/ -
Gianni
Acunto Forni – AVPN, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.pizzanapoletana.org/it/fornitori/27-gianni_acunto_forni -
Forno
a legna domestico Amalfi per Pizza – Zio Ciro forni a legna
all’italiana, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://zio-ciro.com/it/piccolo-forno-a-legna-per-uso-domestico-amalfi/ -
Home
– Tranquilli Forni a Legna di alta qualità, otwierano: kwietnia 20,
2025, https://tranquilliforni.it/ -
Chleb
ze starego pieca – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Portal
Gov.pl, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.gov.pl/web/rolnictwo/chleb-ze-starego-pieca -
Wypiek
chleba – Muzeum Wsi Radomskiej, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.muzeum-radom.pl/wydarzenia/wypiek-chleba/2615 -
Od
polskiego razowca do bułki pszennej – historia pieczywa w Polsce
– Bochen Chleba, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://bochen-chleba.pl/od-polskiego-razowca-do-bulki-pszennej-historia-pieczywa-w-polsce/ -
Home
– Piekarnia PIEC, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://piekarniapiec.pl/home/ -
Piec
Chlebowy Kaflowy po 60 Latach – YouTube, otwierano: kwietnia 20,
2025, https://www.youtube.com/watch?v=0PoBZfrM0nk -
Budowa
pieca do pizzy i chleba opalanego drewnem / How to build a Wood
Fired Pizza/Bread Oven DIY #6 – YouTube, otwierano: kwietnia 20,
2025, https://www.youtube.com/watch?v=B1ODyKFVlLo -
Jak
zbudować ogrodowy piec do pizzy, rzymski, kopułowy, chlebowy? cz.
1 – YouTube, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.youtube.com/watch?v=D4s7NaZdOx4 -
Backhaus
– GenWiki, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://wiki.genealogy.net/Backhaus -
Tradition
– Gnaucks Backhaus, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.gnaucks-backhaus.de/tradition/ -
Steinbackofen
selber bauen Aufbauanleitung – schuba-shop, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://www.schuba-shop.com/zum-einkauf/steinbackofen-selber-bauen-aufbauanleitung/ -
Is
there a typical German bread? – Lingoda, otwierano: kwietnia 20,
2025, https://www.lingoda.com/blog/en/typical-german-bread/ -
Deutsches
Brot – greek chemist in the kitchen, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.greekchemistinthekitchen.com/post/deutsches-brot -
Backen
im Holzbackofen – Eine kleine Geschichte der Dorfbackhäuser (2) –
YouTube, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.youtube.com/watch?v=6VAArbt0qdo -
Holzbackofen,
Brot und Pizza, Le PANYOL. Made in France, EPV-Label – Le Panyol,
otwierano: kwietnia 20, 2025, https://www.lepanyol.com/de/ -
Are
different names used for the same type of bread? : r/German –
Reddit, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.reddit.com/r/German/comments/tjixbm/are_different_names_used_for_the_same_type_of/ -
German
Brötchen, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://germanculture.com.ua/baking-recipes/german-brotchen/ -
LE
FOUR BANAL – Mairie de Tresserve, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://tresserve.fr/wp-content/uploads/qr-le-four-banal-f.pdf -
LE
FOUR A PAIN: Other monuments and heritage France, Atlantic Loire
Valley, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.atlantic-loire-valley.com/visits/other-monuments-and-heritage/le-four-a-pain -
Four
à Pain d’autresfois – Spécialiste de la rénovation et de la
construction, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://four-a-pains-d-autrefois.com/ -
Les
origines du four à bois et du pain – Four Grand-mère, otwierano:
kwietnia 20, 2025,
https://www.fourgrandmere.com/fr/conseil/les-origines-des-fours-a-bois/ -
Boulanger
traditionnel, son pain est excellent – YouTube, otwierano: kwietnia
20, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=5soCYI59fOs -
Baguette
magique : pourquoi le pain est sacré en France – VoxBaguette,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://voxbaguette.com/baguette-magique-pourquoi-le-pain-est-sacre-en-france/ -
Un
MEUNIER-BOULANGER et son FOUR A BOIS // PAUL ROCHET – Fournil des
Éparis #1, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://m.youtube.com/watch?v=cerUJFB5CWQ&pp=ygUHI3BhbnlvbA%3D%3D -
Innowacja-
Piec opalany drewnem.docx – Zespół Szkół
Gastronomiczno-Hotelarskich, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://zsgh.edu.bydgoszcz.pl/main.php?page=90188&pnr=1&down=1&h=1 -
Ewolucja
chleba: Jak zmieniał się przez wieki, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://bochen-chleba.pl/ewolucja-chleba-jak-zmienial-sie-przez-wieki/ -
Blog:
Piece chlebowe kuchnie kaflowe Nisko Sandomierz – Kominki,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.kominki.biz/blog-piece-chlebowe-kuchnie-kaflowe-nisko-sandomierz.html -
Costruire
forno a legna con vecchi mattoni e argilla – YouTube, otwierano:
kwietnia 20, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=kKBi8-nMnFQ -
Normative
per forni a legna: tutto ciò che devi sapere, otwierano: kwietnia
20, 2025,
https://pro.alfaforni.com/it/normative-per-forni-a-legna-tutto-cio-che-devi-sapere/ -
Chleba
naszego powszedniego. Piekarnicze tradycje dawnego Gdańska –
Trojmiasto.pl, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Chleba-naszego-powszedniego-Piekarnicze-tradycje-dawnego-Gdanska-n161020.html -
Domowy
wypiek chleba : Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie,
otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://ethnomuseum.pl/muzeum-dla-dzieci/blogmdd/domowy-wypiek-chleba/ -
Klukowskie
przepisy – Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, otwierano: kwietnia
20, 2025, https://muzeumkluki.pl/z-historii/klukowskie-przepisy/ -
Backofen
– Wikipedia, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://de.wikipedia.org/wiki/Backofen -
Holzbackofen-Backen
in Bäckereien – WP Bakery Technologies, otwierano: kwietnia 20,
2025,
https://www.wp-l.de/backoefen-fuer-baeckereien/holzbackoefen.html -
Wilhelm
Backhaus – Wikipedia, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://de.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_Backhaus -
PI2020-07:
Dr. Georg F. Backhaus mit Otto-Appel-Denkmünze für 2020
ausgezeichnet – JKI, otwierano: kwietnia 20, 2025,
https://www.julius-kuehn.de/pressemitteilungen/pressemeldung/n/pi2020-07-dr-georg-f-backhaus-mit-otto-appel-denkmuenze-fuer-2020-ausgezeichnet
-
-